جستاری درباره لنگه کفش قرمز اثری از تانگ سولان - وبلاگ آوای چکاوک

به گزارش وبلاگ آوای چکاوک، سرویس کودک و نوجوان خبرنگاران (ایبنا) - سولماز نصرآبادی، نویسنده؛ کتاب لنگه کفش قرمز در نوع خود، اثری قابل قبول برای مخاطب کودک است و توانسته پا را فراتر از کتاب های معمولی برای این رده سنی بگذارد. مخاطب کودک با خواندن این کتاب می تواند به صورت غیرمستقیم با مفاهیم عینی و انتزاعی آشنا گردد و میان آنها تمایز قائل گردد.

داستان، در کتاب لنگه کفش قرمز این گونه شروع می گردد؛ همه کفش ها جفت هستند. یک لنگه کفش به چه دردی می خورد؟ برای همین هم لنگه کفش قرمزی که تک وتنها روی علف ها افتاده بود، این قدر ناراحت بود.

نخستین مفهومی که در این عبارت با آن روبه رو می شویم، مفهوم به درد خوردن به عبارتی، مفید بودن است و با تیپ کفش که استعاره ای از انسان می تواند باشد مورد واکاوی قرار می گیرد. مخاطب کودک درضمنِ این مواجهه ممکن است از خود بپرسد خود چگونه می تواند مفید باشد و در پیِ یافتن پاسخ برآید؟ ای بسا همین امرِ جست وجو او را به صورت غیرمستقیم وارد کهن الگوی سفر می نماید؛ اتفاقی که در روند خواندن کتاب لابه لای تصاویر و متن با آن، همراه خواهد شد.

شاید اگر داستان برای رده سنی بزرگسال یا حتی نوجوان بود، اتفاقات به گونه ای دیگر رقم می خورد. تانگ سولان با روایتی که در ادامه می آورد کاربلدی و شایستگی اش را در تشخیص نوع رفتار با مخاطب کودک در ژانر داستان، به رخ می کشد تا با این دستاویز بتواند به او مفاهیمی چون خانواده، امنیت، جست وجو، مهربانی و مطالبه صحیح را نشان بدهد.

پس از سطرهای شروعین کتاب، شخصیت موش وارد گود می گردد؛ شخصیتی به جد محتاط که جوانب را مدام می سنجد تا کمترین خطا را داشته باشد. گرچه گاهی ممکن است کاسه صبر موش هم لبریز گردد، احتیاط را به کناری نهد و با خشم بگوید: می خواهی از جایت تکان بخوری یا نه؟ اگر باز هم همان جا بمانی، ممکن است حسابی عصبانی بشوم.

اینجاست که تانگ سولان آس های خود را رو می نماید و منِ مخاطب بزرگسال را در مواجهه با پرورش کودک، با آشنایی زدایی کنشی، غافلگیر می نماید و با انتخاب هوشمندانه راوی دانای کل ادامه می دهد: لنگه کفش قرمز که اصلاً نمی دانست عصبانی یعنی چه؟ همان طور که آرام در جایش ایستاده بود، پرسید: عصبانی یعنی چه؟ من که اینجا خیلی راحتم.

عصبانیت نوعی از بروز احساسات است و بسیار رخ داده در تعریف این حس، چه بسا نشان دادنش به کودک درمانده ایم واکنشی که دوروبَر ما در شکل های متفاوت وول می خورد و شاید منتهی به خشونت رفتاری بگردد؛ ولی سولان در فشرده ترین ایماژ این شرایط را بازسازی می نماید، درحالی که شخصیت کفش مورد خشونت قرار نمی گیرد؛ بلکه شرایطی از خشم را مشاهده می نماید. به مثابه صحنه تئاتر یا تماشای تکه ای از یک فیلم؛ موش کوچولو لگد محکمی به شاخه گل مریمی که کنارش بود زد؛ طوری که پنج تا از گل های روی شاخه مثل قطره های باران به زمین ریختند.

در بندی که آمد می خواهم به چند نکته اشاره کنم:

1. انتخاب شاخه گل مریم که گل هایی سفید دارد و سفید مفاهیمی چون دوستی و صلح را تداعی می نماید.

2. تشبیه فعل ریخته شدن گل ها به ریخته شدن قطره های باران که هم می تواند به نشان گریستن باشد و هم هیاهوی رعد و برق ابرها باشد که درنهایت منجر به بارش باران می گردد و همین در ناخودآگاه مخاطب کودک مژده ای از پایانی خوش بر جای می گذارد.

3. مسئله موش با لگد زدن به گل مریم و یک قدم عقب گذاشتن کفش قرمز و برداشته شدن بیسکویت از سوی موش ختم به خیر می گردد؛ درواقع موش کوچولو دارد مسئله چگونه برداشتن بیسکویت را از زیر کفش قرمز حل می نماید و این یک جور راه چاره است و نه اعمال خشونت (مهارت حل کردن مسئله).

در صفحه نهم کتاب، شخصیت لنگه کفش قرمز، کلمه ای به نام تنهایی را مطرح می نماید؛ اینکه از تنهایی می ترسد و مخاطب از زبان موش کوچولو می شنود که: من به تنهایی عادت دارم… در صفحه 13 کتاب لنگه کفش قرمز باز به ترس خود در مواجهه با تنهایی تأکید می نماید و اینجاست که تناقضی پیش می آید؛ تناقضی که ممکن است از ترجمه ای نادرست از سوی مترجم یا هوشیارنبودن نویسنده آب بخورد؛ موش کوچولو که اصلاً نمی دانست تنهایی چیست، پرسید: تنهایی دیگر چیست؟ حال آنکه در صفحه پیشین، موش به صراحت گفته که به تنهایی عادت دارد. آنچه امکان دارد روا باشد ارائه انواعی از تنهایی است؛ تنهایی که مخاطره آمیز باشد یا تنهایی که از فقدان دوست یا رفیق یا کسی باشد که دوست می داریم یا تنهایی های روانی و عاطفی دیگر… . مبرهن است مخاطب کودک قادر به تمیز دادن تلورانس هایی از تنهایی نخواهد بود و نویسنده یا مترجم، ضرورت داشت به این نکته توجه می کرد و کُره درک مخاطب کودک را اندکی بیشتر مورد نگر قرار می داد.

با وجود تسامح پیش آمده، غیرمنصفانه خواهد بود اگر آشنایی زدایی کنشی، عاطفی یا حتی زبانی تانگ سولان را در نشان دادن عبارت تنهایی از فقدان آن کسی که لنگه کفش قرمز به او تعلق خاطر دارد را نادیده بگیریم؛ لنگه کفش قرمز کمی فکر کرد و گفت: وقتی تنها هستی احساس می کنی که قلبت خالی شده..

سولان صرفا به این تعریف اکتفا نمی نماید و اقدام به خلق دیالوگ های کلیدی پسین، برای رسوب این مفهوم انتزاعی می نماید و تقریبا تا پایان داستان، وفادار و مسئول، کنار مخاطب خود طی فرآیند جا افتادن مفهوم موردِ نظر باقی می ماند تا به او کمک برساند؛ موش کوچولو پرسید: احساس می کنی قلبت خالی شده؟ امکان ندارد شاید احساس می کنی شکمت خالی شده؟ اینکه تنهایی نیست گرسنگی است..

دیالوگ موش کوچولو با لنگه کفش قرمز به تباین آنچه از بعد فیزیکی روی می دهد با آنچه فکری و در ساحت عاطفه، اتفاق می افتد می پردازد و در کوشش است که او را از ایده فیزیکالیسم صرف، مقداری بیرون ببرد و با پدیده ای که هست ولی غیرمشاهده، پیوند دهد (اصالت ادراکی/جرج برکلی).

شب وقتی به لانه موش کوچولو می رسند در ادامه نشان دادن کلیدواژه تنهایی می بینیم که کفش از موش کوچولو می خواهد که درون او بخوابد. رنگ قرمز لنگه کفش قرمز و خالی بودن او، تداعی قلب خالی است. آشنایی زدایی عاطفی و ایماژی که سولان آن را در تأثیرگذارترین شکل ممکن به قاب کشیده تا هم معنا را بسازد و هم آفرینش التذاذ ادبی را داشته باشد، بسی درنگ مند است.

سفر لنگه کفش قرمز برای قطع احساس جاماندگی و از بین بردن رنج بی فایده گی در روز بعد ادامه می یابد و موش کوچولو به رغم ترسی که در دور شدن از لانه و مصادف شدن با گربه دارد، به همسفری با او اهتمام می ورزد. بار تلویحی و ضمنی این همراهی، میزانسنی روانی دارد برای مخاطب کودک. سفر ممکن است ترسناک و مخاطره آمیز باشد؛ ولی تو از پیش رفتن پرهیز نکن؛ زیرا در صورت پرهیز نخواهی آموخت و شاید بزرگ ترین حسن یا ادبی بودن یک اثر ادبی بیان ژرف ترین مفاهیم باشد؛ بی آنکه بخواهی پرگویی نموده یا اشتهای مخاطبت را کور نموده و در چاه شعارزدگی سقوط کنی.

در صفحه 29 کتاب، موقعی که لنگه کفش قرمز به خانه صاحبش، بعلاوه جفت دیگرش مراجعت می نماید، موش کوچولو از فرصت استفاده کرد داخل سطل زباله ای می پرد. اتفاقی که در تصویرگری کتاب روی داده از آن دست اتفاقاتی است که تعقیب نعل به نعل متن را در تصویرگری کتاب کودک نفی می نماید دچار عارضه کادر نیست و تصویرگر را به عنوان مؤلف دوم داستان مطرح می نماید؛ مؤلفی که بر متن و ارجمندی اثر و بر بار استتیک آن می افزاید. از میان تمام اشیایی که در سطل زباله به چشم می خورد، موش کوچولو زیر کتابی که شکلی از سقف خانه را تداعی می نماید پناه گرفته، درحالی که سایه دو گربه بر سطل زباله خودنمایی می نماید. تصویری که در متن نوشتاری نیست. همین تصویر به نوبه خود می تواند به چالش ها جدیدی در ارتباط با زیرلایه های متنی در فکر مخاطب بینجامد.

تا اینجای داستان شخصیت اصلی ظاهرا لنگه کفش قرمز بود؛ ولی در صفحه 31 و 32 این گمان پوست می اندازد و شخصیت موش کوچولو برجسته می گردد تا نقش تمام کننده ماجرا را داشته باشد؛ نیمه شب که زباله ها را بیرون شهر بردند، موش کوچولو از میان آن ها بیرون خزید و زیر نو ر نقره ای ماه، آرام و آهسته به طرف خانه اش که کنار جنگل بود به راه افتاد. موش کوچولو احساس کرد قلبش کمی خالی است و با خالی شدن شکمش خیلی فرق دارد. برای اولین بار فهمید که چقدر تنهاست و دوروبرش چقدر ساکت است. در آن لحظه فکر کرد که چه عالی می شد اگر موش دیگری در خانه انتظار آمدنش را می کشید..

سولان تا پایان با مخاطب کم سن وسال خود باقی می ماند تا تمایز واژه های عینی و انتزاعی در چیدمان فکری او رسوب کند و شاخ وبرگ بگیرد. او این کار را با شگردهای داستان نویسی و روایت درمی آمیزد. در حالت کنش نشانه با ماده ای به نام زبان، مخاطب کنجکاوش را به دالانی از لذت و مکاشفه می برد.

کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان کتاب لنگه کفش قرمز نوشته تانگ سولان با ترجمه علی خاکبازان را منتشر نموده است.

منبع: ایبنا - خبرگزاری کتاب ایران